به دليل اهميت روز افزون نقش انرژي در جهان از يک طرف و تجديدناپذيري سوختهاي فسيلي و مسائل زيست محيطي ناشي از اين دسته از سوخت­ها از طرف ديگر، در سال­هاي اخير سرمايه­گذاري و مطالعات چشم­گيري به منظور تامين منابع مناسبي از سوخت­هاي جايگزين در کشورهاي مختلف جهان صورت گرفته است. در اين ميان سوختهاي زيستي (بيوديزل و بيواتانول)،  يکي از مطلوب­ترين مواد جايگزين معرفي شده است. به عنوان نمونه، با توجه به قوانين موجود، اتحاديه اروپا موظف شده است تا سال 2020 در حدود 20% از سوختهاي مصرفي در موتور خودروهاي خود را از طريق سوخت­هاي زيستي تامين نمايد[1] . همچنين ظرفيت توليد و ميزان تقاضا بيوديزل جهان در سالهاي اخير رو به رشد گذاشته و چشم انداز آينده آن نيز بسيار اميدوار کننده است[2].

بر اساس استاندارد، بيوديزل عبارت است از تركيب استرهاي مونوالكيلي زنجيره­ بلند اسيدهاي چرب حاصل از واكنش يك الكل با مواد ليپيدي تجديدپذير [3]. در اغلب موارد، مهمترين منابع تامين ليپيدهاي تجديدپذير را چربي­هاي حيواني و روغن­هاي نباتي تشكيل مي­دهد. بخش ‌عمده اين روغن‌ها را تري‌گليسيريد‌ها تشكيل مي‌دهند. لذا، در اثر انجام اين واكنش علاوه بر استر، محصول ارزشمند ديگري به نام گليسيرين نيز حاصل ميشود. مشخصات استانداردي كه محصول سوختي حاصل از واكنش الكل با تري‌گليسيريد (واكنش ترانس‌استريفيكاسيون يا الكوليز) بايستي دارا باشد تا به عنوان بيوديزل شناخته شود، توسط استاندارد ASTM 6751 سنجيده مي‌شود[4].

سوخت زيستي بيوديزل مشابه سوخت گازوئيل (پتروديزل)، قابليت استفاده در موتورهاي ديزل (اشتعال تراکمي) را دارا بوده و براي اين منظور موتورهاي مذکور نيازمند اصلاحات بسيار اندکي است. از سوي ديگر، راندمان سوخت بيوديزل مشابه سوخت ديزل مي­باشد، گرچه محتواي انرژي بيوديزل به ازاي هر گالن حدود 8% کمتر از سوخت ديزل است. با استفاده از مخلوط B20 (20% حجمي بيوديزل و 80% حجمي پتروديزل) اختلافي در حدود 1 تا 2% در توان، گشتاور و ميزان سوخت مصرفي از طريق نتايج تحقيقات مشاهده شده است. همچنين بواسطه خاصيت روانکاري خوب بيوديزل، افزودن حدوداً 2% از آن خاصيت روانکاري سوخت ديزل را بهبود خواهد بخشيد[5].

استفاده از بيوديزل منجر به کاهش محسوسي در ميزان هيدروکربن نسوخته، مونو اکسيدکربن و ذرات معلق خروجي از اگزوز ميگردد. اکسيدهاي نيتروژن حاصل نيز با توجه به فرآيند توليد بيوديزل، کمي کاهش و يا افزايش را نشان داده است. به واسطه وجود اکسيژن (در حدود 11 درصد وزني) در ساختمان سوخت بيوديزل، احتراق آن کامل بوده و لذا از سهم کربن موجود در ذرات معلق کاسته ميشود. همچنين عدم وجود ترکيبات سولفوري در آن از ديگر دلايل سازگاري اين سوخت با محيط زيست مي­باشد [7و6].

در جهان تاکنون روشهاي مختلفي به منظور توليد بيوديزل ارائه شده است. مهمترين عوامل تاثيرگذار بر نوع فرآيند انتخابي عبارت است از نوع خوراک مورد استفاده و تناژ توليد فرآيند [4]. با توجه به هزينه­ بالاي استفاده از روغنهاي نباتي خام، در سالهاي اخير استفاده از مواد پسماند مورد توجه قرار گرفته است. با وجود کاهش هزينه مواد اوليه، استفاده از مواد پسماند منجر به پيچيدگي­هاي بيشتر فرآيند مورد نياز مي­شود که مهمترين دليل آن وجود ناخالصي­هايي نظير اسيدهاي چرب آزاد و آب در اين دسته از خوراک­ها مي­باشد [1]. مناسب­ترين روش توليد بيوديزل از مواد پسماند، استفاده از روش دو مرحلهاي استريفيکاسيون اسيدي و ترانس استريفيکاسيون بازي است[8]. در اين فرآيندها، در ابتدا اسيدهاي چرب آزاد موجود در حضور کاتاليزوري اسيدي به بيوديزل تبديل (مرحله استريفيکاسيون) و در مرحله بعد پس از کاهش درصد اسيدهاي چرب آزاد خوراک تا حداكثر حد مجاز (5/0% وزني)، تري گليسيريدهاي موجود در حضور کاتاليزوري قليايي به بيوديزل تبديل مي­شود (مرحله ترانس استريفيکاسيون). از بزرگترين مزاياي اين روش مي­توان به سرعت بالاي واکنش ترانس استريفيکاسيون و عدم حساسيت فرآيند نسبت به کيفيت خوراک مورد استفاده اشاره کرد.

در تحقيق حاضر، به اصلاح عملکرد پايلوت فرآيند ناپيوسته فرآوري بيوديزل از روغن‌هاي نباتي پسماند پرداخته شد. با توجه به اهميت رآکتور ترانس­استريفيکاسيون، به بهينه­سازي شرايط عملکرد اين واحد عملياتي مبادرت شد. متغيرها و محدوده مورد بررسي آن‌ها به ترتيب عبارتند از نسبت مولي الکل به روغن (9:1-3:1)، دماي واکنش (C°65-45)، ميزان کاتاليزور بازي هيدروکسيد پتاسيم (25/0 تا 5/1 درصد وزني)، و شدت همزني (rpm 600-200).

خوشبختانه در سالهاي اخير، فعاليت­هاي چشمگيري به منظور بررسي امکان­سنجي اقتصادي و عملياتي توليد و کاربرد اين دسته از سوختها، توسط محققان ايراني صورت پذيرفته است. به عنوان نمونه، براي اولين بار گروه BRT  دانشگاه علم و صنعت تهران، موفق به طراحي و ساخت پايلوت فرآوري بيوديزل شد که قابل رقابت با نمونههاي خارجي است و توانسته جایزه‌های مهم بین‌الملی را به خود اختصصاص دهد. یکی از مهمترین آنها لوح زرین سپاس ریاست جمهوری است که در سال 89 به این طرح اختصاص داده شد. در لینک http://brteam.ir/news/br-team-news لیستی از جوایز و مقالاتی که از این طرح بعنوان مقالات برتر شناخته شده است قرار دارد.

گروه مهندسی دیجیتال الکترونیک با سرپرستی جناب آقای دکتر گیوه‌چی بخش برق و طراحی سیستم کنترلر هوشمند الکترونیکی این سیستم را بر عهده داشتند که توانستند نقش خوبی را در راستای اجرا و به ثمر رساندن آن بردارند.

در این پروژه بوردهای مربوط به اندازه گیری جریان مربوط به الکترودهای مختلف و همچنین دمای مخزنها و کنترل فشار آنها و همچنین بورد کنترل کننده اینورترهای مربوط به سانتیفیوژها طراحی و ساخته شد. از آنجا که دقت اندازه گیری بایستی بسیار دقیق و قابل اعتماد باشد در این پروژه از با کیفیت ترین سنسورها و قطعات الکترونیکی استفاده شده است.

در قسمت پایین بخشی از تصاویر سیستم‌های نمایشگر سنسورهای دما، فلو و فشار و... قرار گرفته است:

برای مشاهده تصاویر بیشتر روی عکس زیر کلیک کنید.

منابع:

1-Yong Wang, Shiyi Ou, Pengzhan Liu, Feng Xue, Shuze Tang. (2006). Comparison of two Different Processes to synthesize biodiesel by wast cooking oil. Journal of Molecular Catalysis A: Chemical, 252:107-1

2-Anonymous (2003b), Biodiesel production. Available on the http:\\www.nerl.gov

3-Zhang, Y. (2002). "Design and Economic assessment of Biodiesel Production from waste Cooking oil", M.A.Sc. Thesis, Department of chemical engineering, University of Ottawa.

4-Gerpen, J. V., Shanks, B., and Pruszko, R. (2004). "Biodiesel Production Technology", National Renewable Energy Laboratory, N.R.E.L.

5-Anonymous(2004), biodiesel handling and use guidelines, available on the http://www.osti.gov/bridge

6-Sheehan, J.(a), Camobreco, V., Duffield, J., And Graboski, M. (1998)."Life Cycle entory of Biodiesel and Petroleum Diesel for Use in an Urban Bus ", National Renewable Energy Laboratory, N.R.E.L.

7-Morris, R.E., Pollack, A. K., Mansell, G. E., Lindhjem, Y. Jia, and Wilson, G. (2003). "Impact of Biodiesel Fuels on Air Quality and Human Health", National Renewable Energy Laboratory, N.R.E.L.

8-Knothe, G. )2001(. Analytical Methods used in the Production and Fuel Quality assessment of Biodiesel, American Society of Agricultural Engineers, Vol. 44, No. 2, 193-200